Armenia I

Weer al eens ga ik naar een land waarvan ik niet zo heel veel weet. Behalve dan tragische gevechten dat tot gevolg vluchtelingen naar oost Turkije en Iran teweeg bracht. Heel wat kerkjes heb ik bezocht in die landen rondom waar ik nu ben, en één van de reden dat ik nu naar Armenië ga is juist daarom. In Tbilisi heb ik een heel plan opgesteld hoe te gaan fietsen maar eenmaal in Debet canyon bedenk ik me.

Mijn plan is om vanuit Georgië naar Turkije te gaan. Via Turkije naar Irak en zo Iran in. Het is niet dat ik perse voor de vierde of vijfde keer naar Turkije wil, maar omdat de grens Armenië en Turkije gesloten is heb ik geen keus. Ik zou vanuit Armenië naar Iran kunnen gaan, maar ik wil perse wel naar Irak. Dit wil ik al behoorlijk lange tijd en daar is nu de kans voor. Armenië tenslotte, is daarom een omweg, eigenlijk niet eens nodig om te geraken waar ik wil. Kortom: een onnodig obstakel.

Fietsend vanuit Tbilisi naar de grens met Armenië is redelijk vlak. Ik klim in de hele dag nog geen 600 meter. In de volgende dagen bereik ik een hoogte van 2000 meter, de afstanden op de kaart met een schaal van 1:650.000 gaan erg snel in verhouding met de West Afrika kaart, die ik pas om kon slaan na maanden fietsen. Toch, ik ben niet het type, ontdek ik, om rondjes te gaan fietsen. Hoewel ik best een werkpaard genoemd kan worden, beschouw ik me een sierlijk werkpaard en heb ik geen trek ik doelloze rondjes, liever paradeer ik rond om te geraken op een vooropgesteld doel. En dat doel is dus Iran. Eigenlijk is het India. En India gaat het zeker ook worden, alleen ben ik er in Tbilisi achter gekomen dat Pakistan een groot obstakel is geworden. In mijn korte en zeer drukke tussenstop in Nederland heb ik me alleen gefocust op het visa van Iran. Pakistan, in mijn beleving, is nog steeds een blakende weide van etniciteit en herders. Fout! Tijden veranderen, drie jaar na dato zijn de gemenerikken sterker geworden, de regering zwakker. Situaties, reizen, veiligheid, grenzen; het wordt er allemaal niet makkelijker op. Gewoon op de fiets stappen en peddelen is een utopie. Een Pakistaan visa is ontzettend bemoeilijkt, toch ga ik het proberen in Tehran.

Doel: Iran

Realiteit: Alaverdi in Armenië

Besluit: kort rondje

Maar oh! Wat is Armenië een ontzettend fijn land. Niets te weten van een land, is zijn als een onbeschreven blad en daardoor ben ik behoorlijk onbevooroordeeld. Ik sta onwetend en leeg in dit nieuwe land, als een onbeschreven bladzijde van een nieuw dagboek. Komende van een continent waar iedereen iets van je wilt, is dit een bijna onwerkelijke vriendelijkheid. Bijna zou je de Armeniërs erom wantrouwen. Maar dat doe ik niet, want ik weet wel beter.

De wegen zijn smal, de bergen omsluiten me steeds iets meer, wolken hangen laag en weerhouden de zon ervan mij te verwarmen. Ik zal door moeten fietsen opdat ik warm blijf, de steeds hoger wordende heuvels zorgen daar wel voor. Ik ben geen voorstander van heuvels, klimmen en bergen voor me te zien omdat Afrika met zijn dagelijkse op en neer en bijna nooit een noemenswaardige hoogte te bereiken, me een afkeer ertegen heeft gevormd. Toch ben ik naar dit heuvelachtige stukje aarde gegaan om te fietsen. Omdat ik wel eens wat nieuws wil zien. Natuurlijk was heel West Afrika nieuw voor me, maar ik keer zo vaak terug naar India, Pakistan en Iran dat dit een voor de hand liggende keuze zou zijn geweest. Daarom ben ik waar ik nu ben, ik heb de dagelijkse afstand naar beneden afgerond met de helft van wat ik in Afrika fietste: 60 kilometer op een dag in Armenië vind ik wel goed. De route wordt flink ingekort, hoewel ik al meteen bij binnenkomst zeer positief ben, het sierlijke werkpaard zet haar doel bij.

Het wordt een klein rondje, maar wel een prachtig klein rondje. Meteen bij binnenkomst in het land word ik verwelkomt, nadat ik nogal indiscreet ben gaan poepen op een heuveltje, door een herder met grote groene rubber laarzen en een collectie gouden tanden met nog wat etenswaar ertussen. We zitten bij een graf van een omgekomen automobilist, een gegraveerd plakkaat graniet geeft de persoon met dikke snor en weelderig haardos weer. ‘Hij was pas 25 jaar,’ gebaard de herder en ik bedenk dat deze herder me heel wat meer te leren heeft, dus ik haal mijn boekje ‘Point It’ tevoorschijn. Ik wijs een koe, schaap, varken, melk, brood, kaas, thee, hotel, en vlees aan en de herder vertaalt het voor me. Ik schrijf het op en een dag later wordt mijn spreekvaardigheid uitgebreid met hallo, dank je wel en tot ziens. Armeens is een moeilijke taal met een eigen, heel sierlijk geschrift. Niet veel mensen spreken Engels en zo gebeurd het dat ik op een avond, het is al laat en ik ben moe, dolma en lahmadjo bestel. Beide omschreven als, wat ik denk, vegetarisch. Beide een overvloed aan gehakt. Bij thuiskomst vraag ik de vrouw die de heerlijke privérijke Bed & Breakfast runt hoe je deze zaken beter aanpakt. I am vegetarian, I don’t eat meat: yes pusakerim, mis chem utum

Verandering van de plannen die ik niet meer maak

Armenië begin ik in de Debet Canyon, ik fiets al meteen twee grote bezienswaardigheden voorbij en besluit bij de derde te overnachten. Het geval is dat de meeste kloosters of kerken op een heuvel staan en ik met volle bepaking weinig tot geen zin heb me daar voor in te spannen. Bij mij is er echt een onderscheid: fietsen of een bezienswaardigheid. Niet beide. Al fietsende word ik gestopt door een automobilist en hij vraagt waar ik heen ga. Ik antwoord ‘Alaverdi’ en hij schrijft een naam van een hotel op een stukje papier ‘ga daar maar heen, dat is een hotel’. En zo geschied. Hotel Laura. Recht tegenover een rokende mijn met een vergane fabriek eronder. Er is een poes die ik melk geef, helaas alweer die gecondenseerde melk zoals overal in Afrika. Ik kan maar geen gewone melk vinden in dit land, maar maak me er nog niet druk om. Het is pas de eerste dag. Aan het ontbijt, een tafel vol panir, zelfgemaakte jam, boter, twee gekookte eieren en genoeg thee, zit de poes onder aan bij mijn voeten. Ik geef haar zoveel ik kan en ze heeft een voorkeur voor panir, in tegenstelling tot mijzelf. Hier lees ik me eens in: Waar ben ik? Waar kan ik heen? Ik blijk midden in de drukte van bezienswaardigheden te zijn. Kerken te over. En waar kwam ik in de eerste plaats voor? Voor kerken. Ik wil tenminste één Armeense kerk zien. 

Ik besluit te blijven en deze dag naar Sanahin te gaan. Het wordt een 17 kilometer ritje alsmaar omhoog om bij een oud, elegant en zeer fotogeniek kerkje uit te komen. Zoals Unesco omschrijft: Armenië werd aan het eind van de 9e eeuw weer zelfstandig met een opleving van de Armeense kunst als gevolg. De twee kloosters van Haghpat en Sanahin in de buurt van de stad Tumanyan dateren uit deze periode van welvaart, ook wel de Kiurikian dynastie (10e tot 13e eeuw) genoemd. De Byzantijnse kloosters waren belangrijke onderwijscentra en herbergden ruim 500 monniken. Sanahin stond bekend om zijn school van illuminatoren (tekenaar van handschriften) en kalligrafen.

Korte noot aan de mannen die fietsen

Onderweg ontmoet ik vier andere fietsers, een stel uit Amerika en een stel uit Canada. Een dag later ontmoet ik een Australiër. En de vraag rijst weer eens op: waarom dragen mannen enkel een synthetisch fietsbroekje met een dik plak foam erin, en verder niets daaroverheen? Mannen, het is niet om aan te zien! Synthetische stofjes waar lycra in is verwerkt, wat altijd het geval is met fietsbroekjes, gaan slijten. Door zon en wassen gaat de rek eruit, en daarmee begint de doorzichtigheidsfactor. Dit wil zeggen dat het door gaat schijnen. Als jullie bukken zie je jullie bilnaad en als jullie staan, zie je jullie piemels in een verwrongen glimlach verstopt zitten. Maar op zo’n manier dat het niet helemaal verstopt is. Dit praat lastig voor sommige vrouwen onder ons. Voor mij toch. Ik vind het uiterst onsmakelijk en ik kan niet begrijpen waarom mannen feitelijk in hun onderbroek fietsen. Het is niet heel respectvol naar de lokale bevolking toe. Maar dan, ik fiets ook in een legging, weliswaar met een onderbroek eronder, maar een legging is ook strak en niet erg verhullend.

Er is genoeg te zien in dit land en ik heb een aantal bezienswaardigheden omcirkeld op de kaart, toch buig ik iets voorbij Alaverdi naar het zuidwesten. Op naar Vanadzor. Eigenlijk is fietsen in Armenië op zich al genoeg. Het is een mooi land met mensen die hun natuur waarderen. Met hun simpele manier van leven behouden ze de aarde met zoveel kennis als ze hebben. Ze putten hem niet onnadenkend en overdreven hebberig uit.

Dit is de doorgaande weg van Georgië naar de grote steden in Armenië en er is veel verkeer op de smalle wegen door de hoge wanden van de bergen, die deze Debet Canyon vormen. Er zijn steile kliffen en het is een overdaad aan groene natuur. Ik stop bij een houten constructie waarvan ik hoop dat ze thee hebben. Een man aan de overkant roept me uitbundig en hoewel ik niet zo van roepende mannen hou, ben ik genoodzaakt erheen te gaan want waar ik nu sta is geen thee te krijgen. De roepende man heet Harry en staat voor een open klep van een luxe jeep vol etenswaar. Even denk ik dat hij een rijdende winkel is. Hij biedt me ontbijt aan. Ik ontdek dat hij en zijn drie kameraden business doen en naar de hoofdstad terug keren. Harry is een grote, slanke man met een wat kalig hoofd en hoewel hij getrouwd is en twee kinderen heeft, steekt hij zijn genegenheid, of trots of blijdschap niet onder stoel of banken. Hij begint me te omhelzen en wilt me zelfs kussen. Ik wrik me meteen uit zijn greep en oprecht biedt hij zijn excuses aan. Hij overhandigd me drie flesjes frisdrank, van Armeense bodem en opnieuw wilt hij zijn genegenheid, trots of blijdschap tonen en houdt het nu bij kusjes op mijn arm. Hoewel zijn genegenheid veel te uitbundig is, herken ik het wel. Als ik een kat zie wil ik die ook het liefste omhelzen en kussen. Ik voel diezelfde soort affectie voor de vriendelijke man van een supermarkt die me zo voorbeeldig en zo belangeloos helpt. Maar om die nu te gaan omhelzen en zoenen…

Ik neem één flesje mee en dat drink ik de volgende dag plichtsgetrouw op. Mijn buik zet meteen op van de prik en ik boer de hele dag door.

Picknicken onderweg trekt niemand zijn aandacht omdat mensen in deze landen zelf ook veel picknicken. Wel komt er een hond naar me toe, en ik deel mijn brood met hem terwijl ik kijk naar het verkeer dat langs stuift. Ik moet telkens glimlachen om de vierkante bussen van Russische makelarij, de gasflessen erbovenop en de Lada’s die zo vertederend zijn. Het gebeurd wel eens dat er een Lada heel dicht bij me komt rijden, dat ik dan denk: kan het niet wat minder onoplettend? Altijd proberen ze me in hun auto te krijgen ‘shall I bring you?’ is hun vriendelijke vraag, gevolgd door ‘my car is big enough.’ Gaandeweg vloei ik door pikdonkere tunnels om eruit te komen en weer wegkruipende gekko’s te zien. Mannen bij de tunnels geven me een lichtgevend oranje vest voor mijn veiligheid. Ik geef het vest weer terug aan de andere kant. Ik ontdek waterkraantjes bij gedetailleerd gegraveerde grafzerken. Was die ophangt laat me ontdekken dat de dekbedhoezen een andere opening hebben, een gat in het midden van de onderkant. Deze kleine details vind ik leuk aan een land ontdekken. Net zoals in een stuk gebakken brood happen en ontdekken dat het een soort Indiaas olie-achtig brood gevuld met kruiden en aardappel is. De lucht is helder, de wolken zijn sneeuwwit. De grootsheid en de diepte die je ervaart met hier te fietsen zijn bijna onwerkelijk. De rit is kort met 50 kilometer op de teller, maar wel een constante klim. En waar ik erg blij mee ben is dat de heuvels en bergen me niet meer afschrikken. Het lichaam is de enige die zich aan moet passen na een paar weken non-actief te zijn geweest, de mind staat in de juiste stand.

Hotel Metroplitana is statig, immens. Van zodra ik het zie denk ik: ‘Ja hoor, men ziet me weer voor een rijke westerling aan, sturen me naar het luxe 4-sterren hotel.’ Eenmaal binnen geen entree in fluweel maar een echoënde leegte. Dit geeft me instant hoop. Het regent, ik ben door en door nat. Hoewel ik deze dag maar 50 kilometer heb gefietst, ben ik wel tot een hoogte van 1328 meter gekomen en besluit ik niet te gaan kamperen. Kamperen in de regen is niet mijn idee van plezier. Nu ik in een grote stad ben, blijf ik beter. Dit luxe uitziende hotel, zoiets als een Hilton façade, bevat kamers in mijn prijsklasse, maar dan zonder douche. ‘Ach, ik heb net een douche gehad,’ zeg ik lachende tegen de administator, een struise vrouw in zwarte glimlegging, die liefkozend over de elektrische boiler in de kamer ernaast wrijft. Een kamer meer dan dubbel zo duur. De kamer ik nu heb kost me €9, en dat vind ik nog altijd veel geld, er is geen douche en om de kosten te drukken besluit ik in de kamer mijn avondeten te koken. Ik mis nog steeds de ruwheid van het bestaan. Alles is nog steeds erg luxe, zelfs al is er geen douche. De kamer is van een hoge standaard. Ik blijf verlangen naar de zeer primitieve omgevingen zoals de Sahara, de Soedanese woestijn, Pakistan en Zanskar. Fietsen in deze landen laten me telkens in een hotel belanden, omdat ik de keus heb. De enige uitdaging die ik hier nu heb zijn de beklimmingen.

In de ochtend loop ik met de fiets aan mijn hand naar de twee ontbijtcafe’s waarvan ik weet dat ze wifi hebben. Ik word vergezeld door een Armeense jongen die in Nederland heeft gewoond. Hij houdt me stop op straat en vraagt waar ik vandaan kom. Hij is nu badmeester in zijn eigen land, heeft Nederland weer verlaten. Hij ziet er erg islamitisch uit, en toen hij eens in een kerk in Nederland was, vroeg een vrouw hem wat hij daar deed? Terwijl deze jongen uit de oudste Christelijke staat van de wereld komt. Is het niet kenmerkend. Aangekomen bij het ontbijtcafé zet ik mijn fiets op slot en parkeer hem tegen het raam zodat ik er zicht op heb. ‘Pas maar op, ze stelen je fiets zo hier!’ zegt een Rus die voorbij loopt op soort Julie Iglesias gympen. Ik zie inderdaad een schichtige man staan die telkens wegkijkt als ik hem aankijk. Het café blijkt dicht en ik besluit er niet op te gaan wachten.

De rit van Vanadzor naar Gyumri is inspirerend. Het is flink omhoog. Langs vele verlaten tankstationnetjes en dorpjes in de verte. Lada’s rijden driftig voorbij op de hellingen, een bestuurder heeft zijn kind op schoot, een ander rijdt langzaam voorbij met zijn arm uit het raam hangend. Iedereen lijkt uitermate blij en tevree, dan komt er weer een hooiwagen langs en langzaam optrekkende trucks. Het doet me allemaal erg aan de Amish gemeenschap denken, en ik lach er vertederend om.

Het is goed dat ik altijd voldoende eten bij me heb want anders zou ik behoorlijk ver uit moeten wijken naar een dorpje waarvan niet zeker is dat ze winkeltjes hebben. Nu, er is altijd iemand die je zou verwelkomen in zijn huis. Zo is daar een man die naar me toe komt, terughoudend, onzeker, stapt hij over het spoor daar waar ik gesuikerde nootjes eet. Niet veel later zitten we samen in het gras langs de weg, hij probeert het lampje van mijn fiets te repareren. Hij biedt me koffie aan, hij wilt het me zelfs komen brengen omdat ik niet veel heil zie in het spoor over te steken met de zware fiets. Hoewel het me heerlijk lijkt om met die man aan de koffie te zitten, blijf ik teveel in de fiets-modus, en wil ik niet al stoppen om half 5. De man praat enkel Armeens en met een batterij-meter tussen ons in, is de enige overeenkomst onze beide gouden tand in het gebit en ons alleen zijn. Wanneer ik weer verder fiets ben ik bijna in staat om te keren en alsnog het koffie aanbod aan te nemen…

Met het 1900 meter hoogste punt van de route te hebben bereikt, cross ik weer heerlijk hard naar beneden. Ik zoek ondertussen naar plekjes om te kamperen tot ik ontdek dat ik maar 5 kilometer van de stad Gyumri af ben. Weer wordt het me makkelijk gemaakt. Fietsen in Armenië gaat automatisch van stad naar stad. Tenminste toch op de route waar ik op zit. Ik beland midden in Gyumri, wordt meteen geholpen door een man die het telefoonnummer belt uit mijn reisgids. Hij legt me de weg uit waar de vrouw van Donara Kazaryan Bed & Breakfast me buiten op wacht. Wanneer ik dat niet meteen vind, belt een andere man nogmaals voor me op en gaat Varduhi Matevosyan opnieuw naar buiten om me op te wachten. Het loopt allemaal van een glad leien dakje en ik ben me bewust van de enorme behulpzaamheid.

 Gyumri is de tweede grote stad van het land en ik besluit er een dag te blijven om de oude stad te zien. Er zijn vijf kerken en een Russische kapel. Ik neem de Lonely Planet op pdf-formaat erbij en wanneer ik voel dat ik helemaal geen zin heb in toeristisch gedoe, ga ik maar gewoon lopen hoe ik voel dat ik wil. Meteen ga ik de markt op en word geleid naar de oude buurt die ingelegd is met kleine gladde steentjes, een overvloed aan authenticiteit waar al de gasbuizen boven de grond te zien zijn. Er is een uitbundigheid aan Lada’s en andere lokale auotootjes. Vrouwen zijn geheel in zwart gehuld met van die stevige Katrien Duck schoentjes en veel kleding lijkt zo terug te zijn gepakt uit onze jaren ’40. Het is karakteristiek en de mensen blijven vrijgevig. De oude stad van Gyumri is zoals ze was voor de aardbeving. Dwalend door vervallen herenhuizen en rustieke straatjes is het echte ontdekken van alweer een grote stad in Armenië.

Woordjes die het leven net iets makkelijker maken:

 Melk: kat

Brood: hats

Thee: thee

Vlees: gorovad, kebab

No meat: arantz mis

Kaas: panir

Thank you: spasiba, apres

Hello: barevdes

Bye bye: hadjogh

 I am vegetarian, I don’t eat meat: yes pusakerim, mis chem utum

(Armenië: 26 juli tot en met 2 augustus)